11. MÜENNES ve MÜZEKKER
Bir kelimenin müzekker yada müennes olduğunu anlamanın en kolay yolu, müennes’liğin alametlerini öğrenip, bunun dışındakilerin müzekker olduğunu bilmektir.
Müennes'liğin alametleri üçtür. Bunlar;
- Ta-i Te’nis veya Ta-i Merbuta
- Elif-i Memdude
- Elif-i Maksure
11.1. Ta-i Te’nis veya Ta-i Merbuta ( ة ىة )
Kelimelerin sonlarında bulunan bitişik ya da ayrık yuvarlak “ta” ( ة ىة ) harfleri, kelimenin müennes olduğunu gösterir.
✽
Müzekker bir kelime ta-i te’nis alarak müennes’e dönerken son harekesindeki "ötre", "üstün"e dönüşür.
(Erkek) Öğrenci
اَلتِّلْمِيزُ
Kız Öğrenci
اَلتِّلْمِيزَةُ
Mü'mine (kadın)
اَلْمُؤْمِنَةُ
✽
Bazı kelimeler kendiliğinden ta-i te’nis ekine sahiptir. Bu nedenle böyle kelimeler doğuştan müennes'tir, müzekker bir kelimeden türetilmemiştir ve sonradan da müzekker yapılamazlar.
Resim
اَلصُّورَةُ
Fayda
فَائِدَةٌ
✽
Yine, bazı kelimeler de doğuştan müzekker'dir ve sonradan müennes yapılamazlar.
Kitap
كِتَابٌ
✽
Sıfatlar her daim, başta müzekker'dir. Sonlarına tenvinli ta-i te’nis ( ةٌ ) eki getirilerek müennes yapılabilirler.
Büyük (müzekker)
كَبِيرٌ
Büyük (müennes)
كَبِيرَةٌ
✽
Cümle içerisinde, fiil ve fail’de olduğu gibi sıfat ve isim'de de müzekkerlik ve müenneslik uyumu olmalıdır.
Büyük bir kitap
كِتَابٌ كَبِيرٌ
Büyük bir resim
صُّورَةٌ كَبِيرَةٌ
11.2. Elif-i Memdude ( اء )
Kelimelerin sonlarında bulunan ( اء ) harfleri de, kelimenin müennes olduğunu gösterir. Bu ek "uzun elif" olarak da adlandırılır.
✽
Bu ek her daim, başında "elif" bulunan müzekker bir kelimeye eklenir. Çoğunlukla renler ile alakalı sıfatlar ve bazen (sakatlıklar gibi) sağlık durumlarında kullanılır.
✽
Müzekker bir kelime elif-i memdude alarak müennes’e dönerken baştaki "elif" düşer ve kelime dönüşüme uğrar.
Siyah (müzekker)
اَسْوَدُ
Siyah (müennes)
سَوْدَاءُ
11.3. Elif-i Maksure ( ى )
Kelimelerin sonlarında bulunan ( ى ) harfi de, kelimenin müennes olduğunu gösterir. Bu ek "kısa elif" olarak da adlandırılır.
✽
Bu ek de, başında "elif" bulunan müzekker bazı kelimelere eklenir. Çoğunlukla sıfatlar'da kullanılır.
✽
Müzekker bir kelime elif-i maksure alarak müennes’e dönerken baştaki "elif" düşer ve kelime dönüşüme uğrar.
Büyük (müzekker)
اَقْبَرُ
Büyük (müennes)
قُبْرَى
✽
Bazı kelimeler kendiliğinden elif-i maksure ekine sahiptir. Bu nedenle böyle kelimeler doğuştan müennes'tir, müzekker bir kelimeden türetilmemiştir ve sonradan da müzekker yapılamazlar.
Hamile
حُبْلَى
✽
Eğer elif-i maksure eki "üstün" harekesinden sonra geldiği için altında iki nokta bulunmaz ( ى ). Eğer "esre" harekesinden sonra bu harf gelirse altında iki nokta bulunur ( ي ). Altında iki nokta bulunan bu harf müennes'lik alameti değildir.
Ali
عَلِي
11.4. Diğer Müennesler
Bazı isimler, yukarıdaki alametler bulunmadığı halde müennes'tirler. Sonradan müzekker yapılmazlar.
- Kadınlara ait özel haller
- Dişi varlıklara ait tanımlar (anne, kız kardeş... vb.)
- Vücudun çift organları (El, kulak, göz... vb.)
- Ülke, şehir ve kabile isimleri
- Rüzgar ve çeşitli ateş isimleri
- Canlı fakat akıl sahibi olmayan topluluk isimleri
11.5. İstisnai Müennesler
Hiçbir kurala uymadığı halde, bazı istisnai müennes'ler de vardır. Bunların müennes oldukları sözlüklerden anlaşılır ve müzekker yapılamazlar.
Ruh
رُوحٌ
Nefis, Can
نَفْسٌ
Güneş
اَلشَّمْسُ
Yer, Yeryüzü
اَلْاَرْضُ
Ev, Yurt
دَارٌ
Bardak
قَأْسٌ
