بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
وَالْقُرْاٰنِ الْحَكِيمِ⚛
Hikmet dolu Kur'an'a andolsun ki, (Yasin Suresi, 2)
وَالْقُرْاٰنِ الْحَكِيمِ⚛
Hikmet dolu Kur'an'a andolsun ki, (Yasin Suresi, 2)
Üstad Bediüzzaman gibi ben de bir ayetin veya bir hakikatin, konuya lazım olan hikmetinden bahsederken “hikmetlerinden bir hikmet” olarak bahsediyorum. Çünkü nasıl ki Allah’ın yarattığı tek bir havuç, bir elma bile vücudun on farklı yerine ve farklı fonksiyonuna birden faydalı oluyorsa, Allah’ın indirdiği bir ayet de belki bunlardan daha fazla farklı hikmetleri, hakikatleri açıklamaya faydalı oluyor. İşte “Hikmet dolu Kuran” tabiri başka bir yönüyle de bunu ifade ediyor.
Sonuçta “Kuran’ın kalbi” yazısında belirttiğim gibi, Allah bir ayeti tüm isimleri ile beraber indirdiği için, belki tüm isimleri kadar hikmet, o ayetler içerisinde bulunuyor. Basit bir örnek vermek gerekirse “Ey İnsan” ayeti, insan olmamız münasebetiyle; Allah’ın el-Halık ismiyle “Ey en güzel biçimde yarattığım”, er-Rezzak ismiyle “Ey rızık verdiğim”, el-Cebbar ismiyle “Ey dikkat etmezse şiddetimi tadacak olan” şeklinde Allah’ın tüm isimlerinin hikmetini taşıyor.
Ama bakıyoruz, farklı hocaların aynı ayeti farklı bir manada meal ya da tefsir etmesi, belki o ayette tek bir mananın var olduğunun düşünülmesi nedeniyle, cemaatler ve o cemaate dâhil hoca ve insanlar arasında tartışmalar zuhur ediyor. İşte bu durumu düzeltmek ve kardeşliği sağlamak için yapacağımız şey, “hikmet dolu Kuran” nedeniyle; her bir hocanın söylediği hikmetin o ayetteki hikmetlerden bir tanesi olabileceğini düşünmektir. İşte ben de bunun ihtimalini görebilmek için Yasin Suresi’ndeki bazı ayetlerin farklı farklı hikmetlerini de, kendi tefekkürümce göstermeye çalışacağım.
Hem, böyle bir tefekkür ile kardeş hocalar ve cemaatler arası şiddetli itiraz alanlarından biri olan “nesh” meselesi de çözülebilir. Çünkü bir ayetin on hikmeti görülmüş ise, “nesh” ile on hikmetten sadece biri iptal olur ya da unutulur; diğer dokuzu kaldığı için o ayet Kuran’da konumunu ve hükmünü korur. Hem nasıl ki asırlar geçtikçe ve bilim-teknoloji ilerledikçe Kuran ayetlerinin asırlar önceki âlimlerin aklına gelmeyen yeni yeni hikmetleri ortaya çıkıyorsa; o ayetin nesh olan bir hikmetinin yerine zamanla yeni bir hikmet daha gelebiliyor. Bunun için, “nesh yoktur” diye şiddetli itiraz edip tefrite bulaşmaya; “bu ayetin tamamen hükmü kalmamıştır” diyerek ifrata ulaşmaya da gerek yoktur.
Neshin büyük kısmı önceki ümmetlerle, şimdiki ümmet arasında olmakla beraber; Kuran içerisindeki nesh şu şekilde olabilir;
Birincisi; Allah’ın unutturmasıdır. Maksat Kuran’ın bir ayetinin değil, o ayetinin bir hikmetinin unutulmasıdır. Belki de “Biz sana okuyacağız, sen de Allahın dilediği hariç asla unutmayacaksın” ayetinin izahı da budur. Hem Yasin suresinin ilk ayetinin tefekkürünü yaparken dediğim gib Kur’anın, Allah’ın Efenedimiz’e (sas) yaptığı hususi sohbet ve ders olması nedeniyle, her bir ayeti ya efendimizin ya da ashabının başına gelen bir olay nedeniyle inmiştir. Ama o ayetler Allah’ın sayısız hikmeti neticesinde, çok daha genel mana ve hikmetler taşıdığı ve sonraki gelenleri çoğunlukla da bu hikmetler ilgilendirdiği için bu olaylar ya unutulmuş ya da üzerinde ihtilaf oluşmuş.
İkincisi; ayetin hükmünün değişmesidir. Bundan kasıt yine hikmettir. Yani bir ayet beş yüz yıl önce başka bir hikmet üzere düşünülüp kalpleri ve imanları kuvvetlendirirken, şimdiyse başka hikmetlerle aynı şeyi yapıyor. Hatta gelişen bilim ve teknoloji aklı olana, mucizevî denecek derecede, bu ayetleri yeni hikmetleriyle daha fazla tasdik ediyor ki; “Biz bir ayeti daha iyisiyle ya da aynısıyla değiştirdiğimiz de…” ayetini de pek güzel izah ediyor.
Üçüncüsü; ayetin durumuna özel hallerdir. Yani “içkili olarak namaza yaklaşmayın” ayeti, kişi eğer içkili ise “namaz kılın” ayetini nesh eder. İçkili hal ortadan kalkarsa, nesh de ortadan kalkar.
Daha bunlar gibi nice durumlarla nesh vardır ama sayısız hikmetler nedeniyle her bir ayet kıyamete kadar hükmünü korumaktadır. Bu nedenle nesh yoktur diyenleri tamamen kötüleyip durmamalıyız. “İtikadi Mezheplerin Çıkış Noktası” yazısında belirttiklerimi uygulamalıyız. Çünkü nesh’e çok farklı boyutlar katılıp küfre gidilmesinden korkuyorlar. Nesh yoktur diyenlerin de şiddetli itiraz etmemesi gerekir. Bunun yerine “Evet ayetin o hikmeti nesh olmuştur. Maden nesh olmuştur, o hükmü üzerimizde değildir. Ama şu ve bu hikmetleri halen ortadadır ve emirleri halen üzerimizdedir. Dolayısıyla bu emirlere yoğunlaşmamız gerekmektedir” demek yeterlidir.
