15. MÜBTEDA - HABER
Nasıl ki; Fiil Cümlesi'ni oluşturan öğelere sırası ile "Fiil + Fail + Mef'ul" deniyorsa,
İsim Cümlesi'ni oluşturan öğelere de "Mübteda + Haber" denir.
✽
Mübteda genellikle Fail görevi görür, cümlenin başında bulunur ve her zaman Marife haldedir. Mübteda'dan sonraki herşey ise Haber'dir.
✽
Fiil cümlesinin öğeleri:
| Çocuk ata bindi | . | الْحِصَانَ | الْوَلَدُ | رَكِبَ | ||
| Mef'ul | Fail | Fiil |
|---|
✽
İsim cümlesinin öğeleri:
| Çocuk ata bindi | . | رَكِبَ الْحِصَانَ | اَلْوَلَدُ | |
| Haber | Mübteda |
|---|
İsim cümlelerinde Haber üç şekilde kullanırlar:
- Müfred Haber
- Cümle Haber
- Şibh-i Cümle Haber
15.1. Müfred Haber
İçerisinde Fiil bulunmayan ve Mübteda hakkında hüküm veren Haber öğesine Müfred Haber denir. Tercüme olarak (...dır, dir, tur, tür) manası verir.
✽
Bu cümlelerde Mübteda marife, Haber ise nekre ve merfu haldedir. Mübteda ve Haber arasında siyga uyumu olmalıdır.
Kalem çirkindir.
اَلْقَلَمُ قَبِيحٌ.
Resim çirkindir.
اَلصُّورَةُ قَبِيحَةٌ.
✽
Bilindiği gibi Fail Münfasıl Zamirler ve İsimlere Birleşen Muttasıl Zamirler isimleri Marife yaparlar ve ( اَلْ ) takısı almazlar.
O, sadık ve emindir.
هُوَ صَادِقٌ وَ أَمِينٌ.
Onun kalemi küçüktür.
قَلَمُهَا صَعِيرٌ.
✽
Sonunda tenvin takısı bulunmayan özel isimler cümlede Haber olarak kullanılırsa, sonu tenvin’li olarak değiştirilmez.
O, Fatıma'dır.
هِيَ فَاطِمَةُ.
✽
Mübteda zamir eki alabildiği gibi, Haber de zamir eki alabilir. Bu durumda haberdeki tenvin düşer, "tenvin" kalır ve zamir eki eklenir.
Bu, senin arkadaşındır.
هَذِهِ صَدِيقَتُكَ.
✽
Gramerde her akılsız çoğul, tek bir müennes hükmündedir. Yani cansız varlıklar ve hayvanlarda kelimenin müfredi müzekker olsa bile, çoğul yapıldığında tek bir müennese uygulanan kaide uygulanır.
Kitaplar çoktur.
اَلكُتُبُ كَثِيرَةٌ.
15.2. Cümle Haber
Mübteda'dan sonra gelen Haber, içinde fiil bulunan başlı başına bir cümle de olabilir. Bu Haber cümlesi kendi kurallarını işletir. Yine de Cümle Haber’deki fiil ile Mübteda arasında siyga uyumu olmalıdır.
✽
Mübteda'dan sonraki kelime Fiil+Fail halinde tek bir fiil de olsa Cümle Haber’dir.
Kadınlar gittiler.
اَلنِّسَاءُ زَهَبْنَ.
15.3. Şibh-i Cümle Haber
Tam bir cümle olmayan, fiil içermeyen, harf-i cerr ve mecrur'dan ya da zarf ve yanındaki kelimeden oluşan yan cümleciğe, Şibh-i Cümle denir.
✽
Şibh-i Cümle Haber ile Mübteda arasında siyga uyumu aranmaz. Şibh-i Cümle kendi içindeki kaidelere uyar.
✽
Zarflar ile yapılan Şibh-i Cümle:
Gayb, Allah'ın yanındadır.
اَلْغَيْبُ عِنْدَ اللَّهِ.
✽
Harf-i Cerr'ler ile yapılan Şibh-i Cümle:
Mü'min cennettedir.
اَلْمُؤْمِنُ فِي الْجَنَّةِ.
15.4. İşaret İsmi Bulunan Cümleler
✽
İşaret isimleri, nekre bir ismin yanına gelirse kendisi mübteda olur, nekre isim haber olur.
| Bu, öğrencidir | . | تِلْمِيذٌ | هَذَا | |
| Haber | Mübteda |
|---|
✽
İşaret isimleri, marife bir ismin yanına gelirse, mübteda’yı işaret eder ve cümleye bir katkısı yoktur, marife isim ile birlikte mübteda olur.
| Bu öğrenci çalışkandır | . | نَشِيطٌ | هَذَا التِّلْمِيذُ | |
| Haber | Mübteda |
|---|
